|
bu. WOLTERSUM (VÓÓR 1594)
1. Gebouwen
a. Kerk
1. Gewelfschilderingen enz.
| [495][a] | Dat ongeveer voer ses ofte soeven weke is uttgewittet doer versuemenisse doe men die kercke heft gewittet, Rengers wapen, staendc boven int upperste vant coer als eenigeste collator met syn vyer quarticren ende stont onder een zeer grote emme ende vyer grote C zeën, was nu 238 jaer geleden; daerenboven staet het noch meerendels oock in alle glase ende niemandt anders.
| GDW, blz. 139, nr. [495][a]. |
|
| [495][b] | Noch vint men in der kercken tot Woltersum tot een bewys een seecker datum, maer is niet wel kenlich ofte het is 1331 ende ofte het is 1531, maer na ansien laet het te sien 1331. Het is niet bewyslick, dat Rengcrs wapen in een tyt van tachtentich ofte hondert jaer is verandert, het staet in die kercke allenthalven die dre stengels van die drie roosen op die balcke te samen gevoeght.
| N.B. Niet meer aanwezig. Vermeld: GAG, Archieven na de reductie, inv. nr. 973 rood, voorlaatste katern. Getuigenverklaring 8 juni 1638. 'Een zeer grote emme ende vyer grote c zeën' wil zeggen: Mcccc. Wapen Rengers met stengels: Rengers [1]. Zie: GDW, nr. 496. |
| GDW, blz. 139, nr. [495][b]. |
|
2. Gebrandschilderd glas
| [496] | Wapens met onderschrift EGBERT RENGERS: Rechts: twee alliantiewapens: rechts: Rengers [1]; links: Ackinga. Dekkleden: rood en zilver. Links: twee alliantiewapens: rechts: Fratema; links: Tuwinga. Dekkleden: rood en zilver.
| N.B. Niet meer aanwezig. Vermeld in RAG, Archief Farmsum, inv. nr. 943, waarin twee gekleurde pentekeningen op perkament, 1640, elkaar aanvullend. Wapen Rengers uit beide tekeningen weggesneden, doch van zilveren veld en groene balk nog restantjes herkenbaar. Vergelijking met archief Farmsum, inv. nr. 945, leert, dat glas met wapens140Fratema en Tuwinga er ten onrechte achterste voor werd in gezet, zodat gelezen moet worden: rechts: Tuwinga, links: Fratema. De wapens 'syn qualick van de glasemaeker anno 1640 gemaeckt'. Hiermede wordt restauratie bedoeld. Handschrift Doys, provinciale bibliotheek van Friesland, II, blz. 61: 'Aldus hebben die Rengers haer waepen in voortyden gevoert, tweten 3 roode roosen mett gele knoppen binnen en geele stengelen oover een groene balck in een wit velt. Aldus heefft het gevoert Egbert Rengers, diewelcke tot Woltersum met zyn vyr quartyren in d'kercke op het choor in d' glaesen staet, zynde seer ouds'. Zie: GDW, nr. 495. Egbert Rengers, bekend 1450-1499. Zie: NLW, 1959, k. 302-303. GHB, 1910, blz. 334, 344. |
| GDW, blz. 139, nr. [496]. |
|
| [497] | Wapens met onderschrift I. OTTE ...: Rechts: Gedeeld: I Runen: II In zilver drie rode adelaars. Links: Gedeeld: I De Vos van Steenwijk, doch het veld van goud; II Sloet. Dekkleden: zwart en zilver.
| N.B. Niet meer aanwezig. Afgebeeld: RAG, Archief Farmsum, inv. 943. Zie ook: W. J. d'Ablaing van Giessenburg. Wapenboek der ridders van de duitse orde balije Utrecht sedert 1581. 's-Gravenhage 1871. Blz. 164. |
| GDW, blz. 140, nr. [497]. |
|
| [498] | Wapen, met onderschrift: JHO[ANN]ES TER PORETE: In goud een halfrond geopende zwarte poort met een neerhangend zwart valhek en aan elke zijde een rond raam met twee gekruiste zwarte traliën, de bovenzijde van de poort met vier kantelen. Dekkleden: zwart en goud.
| N.B. Niet meer aanwezig. In 1640 slecht gerestaureerd blijkens notitie op gekleurde pentekening. Zie: RAG, Archief Farmsum, inv. nr. 943. |
| Johan ter Porten, pastoor Woltersum, voerde in 1488 in zijn zegel wapen met soortgelijke poort, echter zonder kantelen en met puntdak. Zie: GAG, Archief Klooster ter Apel, inv. nr. 45, regest nr. 69. Johan ter Poorten, pastoor Woltersum, 12 november 1512. Zie: RAG, Archief Farmsum, inv. nr. 94, blz. 23. |
| GDW, blz. 140, nr. [498]. |
|
b. Pastorie
1. Algemeen
| [499] | Het wapen Rengers [2] kwam ook voor 'int venster, an die schorsteen, an die doere etc.'
| N.B. Niet meer aanwezig. Vermeld: GAG, Archieven na de reductie, inv. nr. 973 rood. Getuigenverklaring 8 juni 1638. |
| GDW, blz. 140, nr. [499]. |
|
2. Gedenksteen
| [500] | Wapen, waarbij: ANNO 1558: Rengers [2].
| N.B. Afkomstig uit gevel voormalige pastorie, sedert 1954 in toren. Tekening: RAG, Zie ook: GAG, Archieven van de reductie, inv. nr. 973 rood. Getuigenverklaring 8 juni 1638, waarin Sweer Rengers in 1558 de enige collator en overbestevader van Zeino Joachim van Welvelde wordt genoemd. Zie: OBS. blz. 503, 504. |
| GDW, blz. 140, nr. [500]. |
|
2. Klokken, uurwerken en windvanen
a. Klok
| [501] | ANNO DNI MCCCCVVV FUSA SUM SUB DNO MELLARDO IN HONOREM OMNIUM SANCTORUM.
| N.B. Sedert 1838 niet meer aanwezig. Vermeld: AWN, 12, 1849, blz. 588. |
| GDW, blz. 140, nr. [501]. |
|
3. Meubilair
a. Sacramentshuisje
| [502] | Wapen: Rengers.
| N.B. Niet meer aanwezig. Vermeld: GAG, Archieven na de reductie, inv. nr. 973 rood. Getuigenverklaring 8 juni 1638. 'Dit sacramentshues is buten twyffel soe oldt als die kercke is'. Wapen dus: Rengers [1].141 |
| GDW, blz. 140, nr. [502]. |
|
fr. WOLTERSUM (NA 1594)
1. Klokken, uurwerken en windvanen
a. Windvaan
| [4304] | Een vogel, misschien een zwaan.
| N.B. Misschien wapenfiguur, helmteken, of slechte variant van de adelaar uit het wapen van de stad Groningen, eigenares van de unieke collatie 1735-1856. Zie: RAG, Archieven hoge justitiekamer, inv. nr. 2571, blz. 455. OBS, blz. 505.780 |
| GDW, blz. 779, nr. [4304]. |
|
2. Voorwerpen ten behoeve van de eredienst
a. Bijbel
| [4305][a] | DEN 7 APRYL 1657 HEB ICK MIJN LIEFEE GUERT ADRYAENS GETROUT MET GROTE BLIJTSCHAP.
| N.B. Floris Cornelisz. de Lange, in de banne Westzaan. Zie: Rijksarchief in Noord-Holland. Notarieel archief Jisp, inv. nr. 2981, akte nrs 69, 125. |
|
| [4305][b] | DEN 18 DECEMBER 1657 IS MIJN LIEFE GUERT ANDRYAENS VARLOST VAN EEN JONGE SOON, DEN 23 DESEMBER GEDOOPT, SIJN NAN GENAMT JAN FLOIRIS DE LANGE.
|
| [4305][c] | 1659, DEN 23 NOVEMBER, SMORGENS TEE 3 UERE, IS MIJN LEVEE GUERT ARYAES VARLOST DOR GODT GENADE VAN EEN JONGE DOCHTER EN IS DEN 23 DYTO GEDOPT, HAER NAEM GENOMET DUYFJEN FLOORISDOCHTER.
|
| [4305][d] | 1662, DEN 20 JANEWARY, SMORGENS TOT SEES UERE, IS MIJN LIEVE GUERT ARYAEN VARLOST DOIR GODTS GENADE VAN EEN JONGE SOON, SIJN MAEN GENUEMT SYMEN FLOORIS DE LANGE EN DEN 22 GEDOPT.
|
| [4305][e] | 1663, DEN 5 JUNY, IS SCHONVADER ARYAEN GERTSZ IN HEER GERUST, DE HEER WYL SIJN SIL GENADYCH SUN, AMEN.
|
| [4305][f] | 1664, DEN 28 DESEMBER, DE 2 UEREN, IS MIJN VADER CORNELES GERT DE LANGE ... GODT GENADE IN DEN HEER GERUST. DE HEER WYL HEM GENADYCH SIJN, AMEN.
| N.B. Begraven Jisp 30 december 1664. Zie: Rijksarchief in Noord-Holland. DTB Jisp, inv. nr. 13. |
|
| [4305][g] | 1666, DEN 25 MEY, SMORGENS DE CLOCK HALF VIJF, IS MIJN LIFE GUERT ARYAEN VARLOST DOOR GODTS GENADE VAN EEN JONGE DOCHTER, HAER NAM GENOEMT LOPJE FLORISDOCHTER, EN DEN 30 MEY GEDOOPT.
|
| [4305][h] | 1669, DEN 17 JANEWARY, IS MIJN HUYSVROU VARLUST VAN EEN JUNGE DOCHTER, SMORGENS DE CLOCK TIEN UEREN, HAER NAM IS GRITJE FLORISDOCHTER.
|
| [4305][i] | 1672, DEN 11 APRYL, SMORGENS DE CLOCK 5} UER, IS GUERTJE ARYAENS VARLOST DOOR GODT GENADE VAN EEN JONGE SOON, SIJN NAM GENOEMT CORNELES FLORISZ. DE LANGE.
|
| [4305][j] | 1676, DEN 1 JANEWARY, SAVENS DE CLOCK NEEGEN UERE, IS GUERTIE ARYAENS VARLOST DOOR GODT GENADE VAN EEN JONGE SOON, SIJN NAM GENOMD ARYAEN FLORIS DE LANGE EN DEN 5 DYTO GEDOOPT.
|
| [4305][k] | 1676, DEN 23 MEY, SMORGENS DE CLOCK 4 UER IS MIJN SOON JAN FLORISSEN DE LANGE IN DEN HEER GERUST, DE HEER WYL SIEL GENADYCH SYN, AMEN.
|
| [4305][l] | 1677, DEN 4 JULY, SMORGENS TOT 3 UER, IS MIJN BROEDER LEENDERT DE LANGE IN DEN HEER GERUST.
|
| [4305][m] | 1677, DEN 12 JULY, SMYDACHS DE CLOCK HALF EEN, IS MIJN SYSTER TUNTIE CORNELES IN DEN HEER GERUST.
|
| [4305][n] | 1677, DEN 14 NOVEMBER, SMORGENS DE CLOCK 2 UERE, IS MIJN SWAGER CLAES DE BOER, SCHOUT, IN DEN HEER GERUST.
| N.B. Schout Wormer. Zie: Rijksarchief Noord-Holland. Notarieel archief Zaandam, inv. nr. 5768, akte nr. 381.781 |
| GDW, blz. 780, nr. [4305][a-n]. |
|
| [4305][o] | 1682 [?], DEN 25 MEY, SMYDACHS DE CLOCK EEN UER, IS MIJN HUYSVROU GUERTIE ARAENS IN DEN HEER GERUST.
|
| [4305][p] | 1682, DEN 12 JULY, IS DUYFIE FLORIS DE LANGE GETROUT MET JAKOP CORNELESSEN EPEL. DE HEER, HOP ICK, SAL H U ER SEEG ENEN.
|
| [4305][q] | 1683, DEN 19 OCKTOB., IS MIJN SUSTER MARY CORNELISZ. DE LANGE IN DEN HEER GERUST.
|
| [4305][r] | 1684, DEN 18 JUNY, HEB ICK MIJN LIFFE TRIJN JANS, WEED. VAN SIJMEN VAN DER LEYN, GETROUT. ICK HOOP, DE HEER SAL ONS IN VREEDE LATEN LEEVEN EN SEEGENEN.
|
| [4305][s] | 1697, DEN 6 JANEWARY, IS CORNELIS FLORISSEN DE LANGE GETROUT MET NEELJE LUKEMAN.
|
| [4305][t] | 1697, DEN 29 NOVEMB., IS NEELJE DE LANGE VAN EEN JONGE SOON VERLOST, SMORGENS DE CLOCK HALF VIJF, SIJN NAM FLORIS CORNELS DE LANGE.
|
| [4305][u] | 1699, DEN 13 SEPTEMBER, IS GRIETIE FLORIS DE LANGE GETROUT MET DIRCK CLASZ. MUYTER.
|
| [4305][v] | 1701, DEN 25 SEPTEMBER, IS ARYAEN FLORESS. DE LANGE GETROUT MET DUYFJE LUCKEMANS, JONGE DOCHTER. ICK HOOP DE HEER [SAL HAAR IN] VRED LATEN LEVEN ENDE SEGENEN.
|
| [4305][w] | 1704, DEN 11 MAY, IS MIJN BROEDER LUYKAS DE LANGE OVERLEEDEN, OUDT 76 JAAR, SAGTERSMIDDAGHS DE KLOK ONTRENT 5 UURE.
|
| [4305][x] | 1704, DEN 31 JULY, IS MIJN DOCHTER GRIT FLORIS OVERLEEDEN, HEEFT EEN KYNT NAGELATEN, GENANT GRITE.
|
| [4305][y] | 1706, DEN 29 OCKTOB., IS MIJN DOCHTER DUYF FLORIS IN DE HEERE GERUST, SMORGENS DE CLOCK 7 UERE, OUT 46 [JAEREN], 10 MNTE, HEEFT 4 CYNDE NAGELATEN.
|
| [4305][z] | 1634, DEN 8 SEPTEMB., BEN ICK, FLORES CORNELESZ. DE LANGE, GEBOREN TOT JISP.
|
| [4305][aa] | 1713, DEN 12 DESEMBER, IS MIJN HUYSVROUW TRIJNTIEN JANS IN DEN HEERE GERUST, SAVONTS DE KLOCK OMTRENT 8 URE, NAE EEN SIECKTE VAN 7 DAEGEN.
|
| [4305][ab] | 1714, DEN 15 APRIL, IS MIJN VAEDER FLORIS CORNELISSE DE LANGE IN DEN HEERE GERUST, SMORGENS DE KLOCK OMTRENT HALF AGHT, NAE EEN SIECKTE VAN 2] ETMAEL, OUT SIJNDE NEGEN EN SEVENTIGH JAEREN.
| N.B. Burgemeester Zaandijk. Zie: Rijksarchief Noord-Holland. DTB Zaandam, inv. nr. 107. |
|
| [4305][ac] | ,,... DEN 25 MEERT HEB ICK FLORIS DE LANGE OP PASEN DE EERSTE DACH OP DE SAN GEREEDEN UP SCHESE EN DEN 23 MEERT IS DUER PAERTDEN EN SLEED VAN STAVOOREN UP ENCKHUYSEN GECOMEN RYDEN MET VOLCK EN DEN 28 MEERT IS ER EEN PAERT EN SLEED OP DE SAN GEREEDEN MET 11 MENSEN OP DE SLEEDE."
| N.B. Winter 1674. Zie: H. Grotefend. Zeitrechnung. l. Hannover 1891. Ook: Gemeentearchief Alkmaar. Mededeling. |
| GDW, blz. 781, nr. [o-ac]. |
|
b. Avondmaalsbeker
| [4306] | ANO 1623 S ... ... S ... K ... E.
Wapens: Rechts: Gedeeld: I een halve adelaar; II doorsneden: a. huismerk nr. 573, in het schildhoofd vergezeld van twee omgekeerde eikels; b. huismerk nr. 574. Links:782
Gedeeld: I een halve adelaar; II doorsneden: a. twee sterren naast elkaar; b. een voetboog. N.B. Zilvermerk: Wapen: Een dubbele adelaar [Bolsward]. |
| GDW, blz. 781, nr. [4306]. |
|
3. Gedenktekenen
a. Grafzerken
| [4307] | A° 1634, DEN 1 MAYUS, IS DEN EEDELEN JOHAN VAN WELVELDT, SOEN VAN DEN EEDELEN ZEINO JOACHYM VAN WELVELDT, IN GODT ENTSLAPEN, VERWACHTENDE EEN SALIGE OPERSTANDINGE 1N CHRISTO.
| Wapen: Van Welvelde. Helmteken: twee struisveren. |
| GDW, blz. 782, nr. [4307]. |
|
| [4308] | Hajo Herman, zoon van Zeino Joachim van Welvelt of Welvelde, overleed 10 mei 1638.
| N.B. Niet meer aanwezig. Vermeld: GVA, 1843, blz. III. |
| GDW, blz. 782, nr. [4308]. |
|
| [4309] | Josyna Roussel genaamd Van Welvelde, vrouwe van Woltersum, overleed 17 november 1653.
| N.B. Niet meer aanwezig. Vermeld: GVA, 1843, blz. 113. Vrouw van Zeino Joachim van Welvelde. Zie: OBS, blz. 504. |
| GDW, blz. 782, nr. [4309]. |
|
| [4310] | ANNO 1684, DEN 17 FEBRUARY, IS D. EGBERTUS HOPPENBREWER, PASTOOR TOT WOLTERSUM, AETATIS 73, MINISTERII -, IN DEN HEERE ONTSLAPEN.
| Wapen: Een uit twee gebogen en gebladerde takken gevormde krans en over alles heen een dwarsbalk. |
| JAE KOMT HEER ... 22 V. 20. |
| N.B. Tekening van wapen: RAG, Predikant Woltersum sedert 1639. Zie: NGP, blz. 94. Bijbeltekst: Openb. Joh. 22:20 laatste woorden. |
| GDW, blz. 782, nr. [4310]. |
|
| [4311] | ANNO 16 ...
| Wapen: Huismerk nr. 575, vergezeld van de letters A.I. N.B. Bij woning Kerkpad nr. 7. |
| GDW, blz. 782, nr. [4311]. |
|
| [4312] | JUFFROUW ELLA CATHARINA VAN BOLHUIS, GEBOREN DEN 3 JANUAR 1747, GEHUUWD DEN 3 AUGUST 1768 AAN MENSO ALTING MEES, ALS PREDIKANT HIER TE WOLTERSUM BEVESTIGD DEN 18 JUL 1766, GESTORVEN DEN 27 MAI 1769.
| Wapen: Gedeeld: I een halve adelaar, vergezeld van boven van een ster; II op een terras een omziende gans met een klaverblad in de bek. |
| VRAAGT GY, O WANDELAAR, / WIENS LYK LIGT HIER BEGRAVEN? / 'T IS VAN EEN WAARDE VROUW / BEMIND VAN ALLE BRAVEN / RUIM TWE EN TWINTIG JAREN OUD / GEEN JAAR NOG AAN HAAR MAN GETROUWD / TOEN ZY VOOR DE EERSTE KEER / EEN LIEVE ZUIGELING BAARDE / VELD HAAR DE DOOD. HIER RUST / HAAR LICHAAM IN DE AARDE. |
| N.B. Niet meer aanwezig. Vermeld: GSL, blz. 441. |
| GDW, blz. 782, nr. [4312]. |
|
Contact
Bron: A. Pathuis, Groninger gedenkwaardigheden. Teksten, wapens en huismerken van 1298-1814
(Assen/Amsterdam 1977), met aanvullingen en correcties door R.H. Alma.
Met dank aan Elibert Datema voor het scannen en ocr'en.
Aanvullingen en correcties graag naar mail redmeralma nl.
|
|
|
