Groningen (Martinikerk)














































Overige documentatie

1. Inleiding

Er zijn verschillende bronnen die inzicht geven in de situatie van de grafzerken in de Martinikerk vóór de restauratie in de zeventiger jaren. Hieronder wordt deze informatie gepresenteerd.

Literatuur
  • Alma, R.H., 'De grafzerken in het koor van de Martinikerk', Bulletin Vereniging van Vrienden van de Martinikerk 17 (2000) 22-40.
  • Alma, Redmer, 'Een rondgang langs de grafzerken in het koor van de Martinikerk', Groninger kerken 28 (2011) 62-70.
  • Kruining, M. van, red., Ferwactende een frolike operstandinge, Groninger kerkhoven 10 (Groningen 2012).


2. Schetsen begin 17de eeuw

In het Handschrift Hooftman van Eichelberg (in particulier bezit, maar een kopie bevindt zich in Genealogische verzameling, inv.nr. 306) bevindt zich een schets van enkele grafzerken met opschriften in de Martinikerk. In GDW zijn deze teksten en tekeningen opgenomen.

[scan invoegen]

3. Kaart van de grafzerken in de sacristie, ca. 1660

In het Familiearchief De Hochepied-Gerlacius bevindt zich onder inv.nr. ... een perkamenten rol met een schets van de grafzerken in de sacristie uit ca. 1660. Deze kaart is vermoedelijk afgedwaald uit het archief van de kerkvoogdij. In GDW zijn deze teksten en tekeningen opgenomen. De rol is te omvangrijk en onhandig om hier in zijn geheel te reproduceren. Daarom is de inhoud vormgegeven als een tabel met losse plaatjes, waaruit de ligging blijkt. De aangegeven pilaren zijn nog steeds aanwezig, zodat de oorspronkelijke plek nog steeds vast te stellen valt. Duidelijk is de systematische nummering van de grafnummers, die ongetwijfeld in het koor en het schip ook is toegepast. Verder valt op dat op het moment dat de kaart werd gemaakt, het grootste gedeelte van de graven nog niet gedekt werd door een steen met inscriptie.


nr. 1

2

3

4

5

6

GDW 1762
7

8

9

GDW 1779
10

11

12

13

14

15

GDW 1613
16

GDW 1760
17

GDW 1763
18


GDW 1635
27

36

19

20

21


22

GDW 1639
31

23

24

GDW 1687
25

26

28

GDW 1647
29

GDW 1611
30

32

33

34

35

GDW 1631
37

GDW 1717
38

39

40

GDW 1640
41

GDW 1704
42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

GDW 1629
52

53

54

55

56

57

58

59

60

GDW 1624
61

..

..

..

..

..

..

..

..

69

4. Situatieschets, december 1961.

Onderstaande kaart van het koor werd in 1961 vervaardigd, berust in het depot te Nuis en is afkomstig van de Rijksdienst N.O.B.




5. Situatieschets, oktober 1964.

Onderstaande (digitaal bewerkte) kaart van het zuidertransept werd in 1964 in opdracht van architect P.L. de Vrieze vervaardigd (Arch. De Vrieze, met dank aan Wim Barneveld).

Nr.Toest.MateriaalGDWGrafnr.Ligging
1ANaamse steen1706[Omgang] 316.7.03
2CNaamse steen160120/[Schip] 4866.2.04
3CNaamse steen1616[Schip] 4856.1.03
4ABentheimer steen1659-5.3.05
5CBentheimer steenM6304-6.3.04
6CBentheimer steen1662-6.7.05
7CNaamse steen?
8BNaamse steenM75027.5.02
9ANaamse steen?
10CBentheimer steenM82048.2.04
11CNaamse steen1709-6.3.02
12CNaamse steenM2406?-2.4.06
13CNaamse steen1721-6.1.04
14CNaamse steen1733-6.4.02
15CNaamse steenM7101-7.1.01
16CNaamse steen1751-7.2.02
17CNaamse steen?
18ANaamse steen352-8.3.10
19CNaamse steen1754[Schip] 4536.3.05
20CNaamse steen?
21BNaamse steen1684-6.3.03
22BNaamse steen1550[Schip] 306.3.01
23CNaamse steen?
24BNaamse steen1741[Schip] 2256.6.04
25BNaamse steenM6803-6.8.03
26ANaamse steen1626[Schip] 2846.8.02
27BNaamse steen1594[Schip] 2667.2.01
28CNaamse steenblanco?-
29CNaamse steenblanco-
30Crode zandsteenM52015.2.01
31ANaamse steen1669-3.2.09
32CNaamse steenblanco?-
33CNaamse steen?
34ANaamse steen1686-7.2.04
35BNaamse steen?
36BNaamse steen1617[Schip] 1295.3.06
37CNaamse steen?
38CNaamse steen?
39CNaamse steenblanco?
40CNaamse steenM2406?-2.4.06
41ANaamse steen1591-?

Legenda: De nummers zijn een eigen nummering van de tekenaar. A = goede staat; B = middelmatige staat; C = slechte staat. Niet gearceerd: Naamse steen; ruitvormig gearceerd: Bentheimer steen; schuin gearceerd: rode zandsteen.
Uit de grafnummers en de huidige ligging blijkt dat de stenen al vóór de restauratie niet meer op hun oorspronkelijke plaats lagen en dat zij na de restauratie betrekkelijk willekeurig herplaatst zijn, al zijn sommige zerken weer naast elkaar blijven liggen.



6. Het 'Vloertje van De Vrieze', ca. 1970

Tijdens de restauratie zijn door architect De Vrieze of een van zijn medewerkers foto's gemaakt van een vloertje met enige tientallen grafzerken. Deze foto's zijn in de Beeldbank Groningen opgenomen. Na vergelijking van de verschillende foto's kon onderstaande plattegrond daaruit gereconstrueerd worden, waaruit bleek dat alle foto's op een samenhangend stuk kerkvloer betrekking hadden. Op twee na waren al deze zerken (buiten de blanco stenen) in GDW opgenomen. De twee 'nieuwe' worden beschreven onder nrs. V11 en V13.
Op onderstaande tekening wordt per zerk achtereenvolgens gerefereerd aan:
  • het nummer van de betreffende foto('s) in de Beeldbank Groningen ('5709' verwijst bijv. naar foto NL-GnGRA_818_5709);
  • een V-nummer om de plaatsing binnen het vloertje aan te geven;
  • het GDW-nummer;
  • het grafnummer;
De locatie van het vloertje is nog niet vastgesteld. Overigens zijn de foto's niet direct achter elkaar genomen; aan de noordoostzijde zijn namelijk verschillen te zien voor wat betreft de tussenruimten met zand of baksteen.
Uit de foto's blijkt


V-nr.Foto'sGDWGrafnr.Ligging
V115709-- ?
V1257031587A-4.3.10
V135706-??
V1456901562-3.3.06
V1557051772880,
30
?
V165705
(rechts)
1786??
V2156981572
1592
1692
[22?] (=
[Schip] 102?)
4.4.11
V2256941651[Schip] 1574.1.01
V2357011722B[Schip] 46
(47)
3.2.13
V2456911583[Schip] 82?
V2556891530503.1.08
V265689
(rechts)
(blanco)-?
V3157041680-4.3.09
V3256971753
1643
-3.4.06
V3357081661
1665B
75,
306
3.2.12
V345699
5700
1531813.2.14
V3557021731474.2.10
V365702(blanco)??
V415707
(links)
(blanco)??
V425707
(links)
(blanco)??
V435707-1034.2.02
V44569615993473.1.17
V4556951632bis313.1.01
V465695
(rechts)
(blanco?)60??


7. Situatieschets (kerk), 2013.

Onderstaande kaart werd door Antoine van der Meer vervaardigd en is aangevuld (nog niet compleet) met de resultaten van de nadere inventarisatie door Jaap Beintema en Redmer Alma.



Een aantal zerken is buiten de kerk herplaatst bij de noorderingang. Onderstaande schets van de hand van Jaap Beintema geeft de ligging van deze zerken weer.



8. Foto's en tekeningen


Foto van het hoogkoor, vóór 1923 (uit: Ferwactende een frolike operstandinge, 8; coll. Groninger Archieven).


Foto van het lage koor in 1937. De verhoging ten tijde van deze foto nog niet opnieuw aangebracht. De situatie komt goed overeen met die van de plattegrond hierboven (Coll. Groninger Archieven, met dank aan Jaap Beintema).


Foto van de kooromgang, zuidzijde, vóór de restauratie (Coll. Groninger Archieven, met dank aan Jaap Beintema).


Foto van de kooromgang, noordzijde, vóór de restauratie (Coll. Groninger Archieven, met dank aan Jaap Beintema).


Foto van de voormalige noorderingang (oostzijde van de noorderkapel), vóór de restauratie (Coll. Groninger Archieven, met dank aan Jaap Beintema). Zichtbaar zijn de zerken (links) 1579, 1615 en (rechts) 1737.


Tekening van het zuidoosten van de kooromgang, vóór de restauratie (Groninger Museum, nr. 2009.0397, met dank aan Egge Knol).




9. Akerk

Een aantal kerken is na de restauratie herplaatst in de Akerk. De ligging wordt aangegeven op onderstaande schets van de hand van Jaap Beintema.




10. Grafboeken

[De inhoud van de grafboeken wordt na voltooiing van de bewerking hier ingevoegd.]



11. Diverse informatie

Diverse informatie, rijp en groen door elkaar.

Alsoo mij is getoont een attestatie van Mecheltien Gerrits, huisvr. van Jan Hinsens, als dat sij en cons. als erffgn. van Geert Gerrits hebben verkoft an Hindrick Roelfs brouwer en Gonda Titsinck een legersteede gelegen in 't portael van de middelste deure an de zuidsijdt van de kerck, waerop de naem van gemelte kopers meede staet gegraveert, waervan Aeltien Heekema wed. Ailckens als eenigste erffgenaem heeft versocht dat hetselve aldus hyr muchte worden geboeckt, angesien, dusdane graven op geen numers sijn gebracht en de originele ankomstbrief is verlustigh, dus hier pro memoria. Actum Gron., den 28 maii 1707. A. Cromholt, sst. boeckh.
[in margine:] Dese leggerstede is in het nieuwe kerkenboeck geteekent op no. 42.' [Kerkv. Martinikerk, inv.nr. 1724, voorin het boek.]


'een graf op de zuidzijdt in 't eerste portael het tweede graf van de middelste deure, geteykent met no. 2' [Kerkv. Martinikerk, inv.nr. 1724, voorin het boek.]





Contact


Bron: A. Pathuis, Groninger gedenkwaardigheden. Teksten, wapens en huismerken van 1298-1814
(Assen/Amsterdam 1977), met aanvullingen en correcties door R.H. Alma.
Met dank aan Elibert Datema voor het scannen en ocr'en.
Aanvullingen en correcties graag naar mailredmeralmanl.



Laatst bijgewerkt 6 januari 2012
Naar begin van de pagina