Veiligheid en openbare orde

III. VEILIGHEID EN OPENBARE ORDE

A. VESTINGEN

1. BOERTANGE

a. Gebouwen

1. Munitiemagazijn

a. Gedenksteen

[23]ANNO 1593, IN DE MAENT AUGUSTI, IS DESE FORTRESSE ALHIER OP D' BOIRTANGE TOT DIENSTE DER GENERALITEIT DUER DIE NEERSTIGE BELEYDING ENDE BEVORDRING DES WELGEBOREN HEEREN HEEREN WILHELM LUDWICH GRAEFF TOT NASSOU, CATZENELLNBOGEN, VIANDEN, DIETZ, ETC., STATHOLDER ENDE CAPITEYN GENERAEL IN VRISLANT ENDE BY DEN HEEREN GEDEPUTEERDE STATEN ALDAER AENGELEYT IN CORTEN TYT IN DEFENSIE GEBRACH.
N.B. In 1723 in munitiemagazijn. Zie: Jakobus Isebrandus Harkenroht. Oostfriesche oorsprongkelykheden. 2. druk. Groningen 1731. Blz. 320. Van dit in 1828 nog bestaande gebouw overgebracht naar achtermuur van de in 1869 gebouwde hervormde kerk. Zie: MON, blz. 197. Afgebeeld: MON, plaat LXX.
GDW, blz. 34, nr. [23].

2. GRONINGEN

a. Vestingwerken

1. Waterpoort over het Boterdiep

a. Sluitstenen

[24]De boge vant Botterdiep onder de wal aan de binnensyde staan op de beide bovenste sarken steenen des boogs dese caracters:
Huismerk nr. 2 (), vergezeld van de letters H.V.G.
Huismerk nr. 3 (), vergezeld van de letters I.V.B.
N.B. Niet meer aanwezig. Vermeld: RAG, Collectie De Sitter, inv. nr. 26. Verzameling van stukken, deel 58. blz. 403.
GDW, blz. 34, nr. [24].

2. Oosterpoort

a. Fries

[25]SACRUM AETERNATI URBIS GRONINGAE AB ESPISC. MONAST. ET ELECTORE COLON. OBSESSAE IX IUL. OBSIDIONE LIBERATAE XXII AUG. A. MDCLXXII CONSULIBUS IOANNE A IULSINGHA, HENRICO CLUIVINGHE, SICCONE EECK, WARMOLDO ACKEMA.
N.B. Sedert slechting vestingwerken 1880-1884 niet meer aanwezig. Zie: GAG, Prentenverzameling nr. kruis 3 rood. Vergelijk: GDW, nr. 28. Zie: J. Suringa. Groningen in zijn verleden en zijn heden. Groningen 1899. Blz. 70. Bernhard van Galen, vorst en bisschop35 van Munster. Maximiliaan Hendrik van Beieren, keurvorst en aartsbisschop van Keulen. Vergelijk: GDW, nr. 28.
GDW, blz. 34, nr. [25].

b. Gebouwen

1. Corps de garde

a. Trotseerloodje

[26]Embleem: Een leidekkershamer, vergezeld van de letters F.R.
N.B. Vermeld: GMV, 1926, blz. 18, nr. 475. Corps de garde, gebouwd voor Stad en Lande, 1633. Zie: GVA, 1906, blz. 22.
GDW, blz. 35, nr. [26].

c. Voorwerpen ten behoeve van de verdediging

1. Mortier-royaal

[27]JAN CRANS ME FECIT ENCHUSAE ANNO 1722.
Wapen: Voor een boom een rennende eenhoorn. Helmteken: een uitkomende eenhoorn.
N.B. Model op affuit. Koper. GMG, nr. 1424. Afgietsel van wapen in lood: RAG, Zegelverzameling, nr. C 658.

Crans
GDW, blz. 35, nr. [27].

d. Gedenktekenen

1. Gedenkplaat

[28]GRONINGEN IS BELEGERT DOOR DEN CEURVORST VAN CEULEN EN DE VORST VAN MUNSTER OP DEN 9 JULY EN VERLAETEN DEN 17 AUG. 1672 ALS WANNEER DESE NAERVOLGENDE HEEREN IN DE REGIERINGE OFTE EEDT ZYN GEWEEST.
J. VAN JULSINGA, BORGEMR. F. JUNIUS, RAEDTSH.
H. CLUIVENGH, BORGEMR. W. EMMEN, RAEDTSH.
S. EECK. BORGEMR. H. MUNTINGH, RAEDTSH.
W. V. ACKEMA, BORGEMR. S. GOCKINGA, RAEDTSH.
L. CONDERS, RAEDTSH. A. BARLINCKHOFF, RAEDTS.
J. ISEBRANTS, RAEDTSH. S. WICHEL, RAEDTSH.
B. GRUIS, RAEDTSH. R. CLINGH, SINDIC.
G. D. MEPSCHE, RAEDTSH. E. DE VEENECAMP, RENTMR.
A. LUIDOLPHI, RAEDTSH. H. SWART, SECRETARIUS
M. ALTINGH, RAEDTSH. J. TAMMEN, SECRETARIUS.
Wapen: Groningen.
Portretten: WILHEM HENRICK PRINS VAN ORANJE; HENRIC CASIMYR PRINS VAN NASSAU; CAREL RABENHAUPT; BERNHARD VORST V. PLEUN.
Wapen: Stad en Lande. Schildhouders: twee omziende leeuwen.
I.D.F. FECIT, de naamletters samengevoegd tot een monogram.
N.B. Verzilverd koper. Signatuur toegeschreven aan Jan de Fries. Afgebeeld: GVA, 1942, blz. 168/169. Ook in: J.W. Frederiks. Dutch silver. III The Hague 1960. Nr. 379.
Maximiliaan Hendrik van Beieren, keurvorst en aartsbisschop van Keulen. Bernhard van Galen vorst en bisschop van Munster. Portretten van: Stadhouder Willem III, de minderjarige Hendrik Casimir II, Carel Rabenhaupt, luitenant generaal van Stad en Lande, Bernhard van Holsteyn-Ploen, garnizoenscommandant van Groningen.36

Groningen
Stad en Lande
GDW, blz. 35, nr. [28].

B. SCHUTTERIJEN

1. APPINGEDAM

a. Schuttencompagnie

1. Schuttenpenningen

[28A]J. W. VAN LIER, KERKVOOGT EN MEDELID VAN D. SCHUTTENCOMPAGNIE DER STAD APPINGADAM, 1766.
Embleem: Op een welvend terras een op een hoge paal gezeten vogel, de paal tussen twee schutten, de rechter omgewend en op de vogel schietend, de linker het geweer met bajonet aan de voet en houdend in de opgeheven rechterhand een beker, 1750.
N.B. Zilver. Afgebeeld: HLZ, nr. 185.
GDW, blz. 36, nr. [28A].

[29]J. SMIT ALS SCHUTTENRIGHTER EN MEDELID VAN DE SCHUTTENCOMPAGNIE /17/ DER STAD /56/ APPINGEDAM, 1766.
Embleem: Een op een hoge paal staande vogel, de paal tussen twee op de vogel schietende schutten.
N.B. Zilver. GMG, nr. 4316.
GDW, blz. 36, nr. [29].

[30]HINDERIKUS RINGELS, MEEDE LIT DER SCHUTTEN, 1776.
Wapen: In een gekuipte pot met drie pootjes en twee oren drie rozen aan gebladerde stengels. Schildhouders: twee leeuwen.
N.B. Zilver. Gewestelijk historisch museum, Appingedam.

Ringels
GDW, blz. 36, nr. [30].

[31]J. NIEVYN, MEEDE LID DER SCHUTTEN COMP. DER STAD APPINGEDAM, 1789.
Embleem: Op een terras een op een hoge paal gezeten vogel, de paal tussen twee schutten, de rechter zijn geweer ladend, de linker schietend op de vogel.
N.B. Zilver. GMG, nr. 3934. Jan Nieveen, medicus, van Middelstum, burgerrecht Appingedam 7 maart 1777. Zie: RAG, Index burgerboek.
GDW, blz. 36, nr. [31].

b. Vrijgezellencompagnie

1. Vaandel

[32]HET VRYGEZELLENVAANDEL DER STADT APPINGADAM, ANNO M DCCXLIII.
Wapen: Willem IV. Wapen: Appingedam.
Wapens: RUDOLPHUS EBELS, COLLONEL. ENGELBERTUS BRUCHERUS, MAJOOR. JOHANNES SMIT, CAPITAIN. ENNO SIBRANDS HOUWERZYL, LIEUTENANT. JOHANNES ERTMAN, VAANDRIK. ENNO NOMDES BRONSEMA, ADJUTANT.
Emblemen: In elk der vier hoeken een uit een wolk komende hand niet een zwaard.
N.B. Niet meer aanwezig. Vaandeldoek van groene zijde omdat oranjekleur te Appingedam en te Groningen uitverkocht was; letters van goud. Vermeld: Groningens rust geboren uit onrust. Groningen 1748. Blz. 143, 144.

Appingedam
GDW, blz. 36, nr. [32].

2. DELFZIJL

a. Schutterij

1. Ringkraag

[33]J. VOS, HOPMAN VAN DE BORGERCOMPN SCHUTTERIE, VAN D'ED. MOG. H. HEEREN DER OMMLN DER FORTRESSE DELFZYL AENGESTELT DOOR DE HEER COLLONEL J. M. GELTING OP DEN 20 MAY 1751.37
Wapen: Op een terras een omgewende gaande vos.
EEN, DIE ZIG IN ZYN GODT VERLUST / ONTBREEKT 'T NOIT AEN VREUGT EN RUST / WAT HIER OOK MAG GEBEUREN / SCHOON 'T ONWEER RAEST EN OORLOCH WOET / OF DAT HEM RAMP EN DRUK ONTMOET / NIETS GEEFT HEM STOF TOT TREUREN.
N.B. Zilver. GMG, nr. 880. Afgebeeld: HLZ, nr. 188.

Vos
GDW, blz. 36, nr. [33].

3. GRONINGEN

a. Burgerregiment

1. Regimentskist

[34]1733, IN DE MAANDT OCTOBER, IS DOOR DE HEER HOPMAN ALBERT JAN COSTERUS ALS COLONEL IN DER TYT DIT SCHREEN WEDEROM [GE]RENOVEERT EN SYN DE VOLGENDE [HE]EREN HOPMANNEN IN DER TYT W. COSTERUS, P. SOMBERG, B. BLENCKE, J. VOS, J. KUEN, J. WESTERBAAN, J. SCHEPEL, L. VAN GIFFEN, J. DOESBURGH, J. GEERTSEMA, H. WIERINGA, W. BEUGEL, H. BLOEMERT, C. OOSTRUM, B. J. TEPENS, P. VAN HA[M], H. LANGENDORP. A. J. [CO]ST[ER]US, COLONEL.
Wapen: Groningen.
N.B. GAG.

Groningen
GDW, blz. 37, nr. [34].

2. Ringkragen

[35]GERA JOHA GERSONIUS, VAANDRIK ONDER DEN MANHAFTEN HOPMAN J. KLOCK, 1782.
Wapen: Een met een lelie bekroonde stok, rechtop, gaand over twee aan de boveneinden gebladerde takken, schuinkruislings.
N.B. Zilver. In tweevoud. GMG, nr. 878. Afgebeeld: HLZ, nr. 224.

Gersonius
GDW, blz. 37, nr. [35].

3. Poortpenning

[36]HEER HOPM. J. CLOCK, HET 3DE VAANDEL, 1782. STEENTILPOORT. N.B. Koper, GMG, nr. 3945.
GDW, blz. 37, nr. [36].

4. Eetlepels

[37]I. OVING, ADST. 18 VAAND. VAN HOPMAN A. BROMMELCAMP, 1774.
N.B. Zilver. Bezit van de heer Jacob Oving, Hamburg, 1921. Foto: GMV, 1921, blz. 31, nr. 4409.
GDW, blz. 37, nr. [37].

[38]HOPM. D. MENSENS, 1778.
N.B. Zilver. GMG, inv. nr. 1960/561. Afgebeeld: HLZ, nr. L 57, blz. 127.
GDW, blz. 37, nr. [38].

5. Vork

[38A]HOPMAN J. WOLDRINGH, 1773.
N.B. Zilver. Latere toevoeging: M.V. Afgebeeld: HLZ, nr. L 58, blz. 128.38
GDW, blz. 37, nr. [38A].

C. EXCERCITIEGENOOTSCHAPPEN

1. STEDUM

a. Vlag

[39]Voorzijde: VIVAT PRINS VAN ORANIEN, 1788.
Wapen, stadhouder Willem V: Gevierendeeld: 1 in blauw een gouden leeuw, vergezeld van staande gouden blokken [Nassau]; II in goud een rode leeuw [Katzenelnbogen]; III in rood een zilveren dwarsbalk [Vianden]; IV in rood twee gaande leeuwen onder elkaar [Dietz]. Middenschild: Gevierendeeld: I en IV in rood een zilveren rechterschuinbalk [Chalons]; II en III in goud een blauwe hoorn [Oranje]. Hartschild: geschaakt van blauw en goud in drie rijen van drie stukken [Geneve].
N.B. Vergelijk: T. van der Laars. Wapens, vlaggen en zegels van Nederland. Amsterdam 1913. Blz. 135.
Wapen, Tjaart Adriaan Gerlacius: Gevierendeeld: I in zwart drie gouden sterren [Gerlacius]; II in goud een olifant met opgeheven slurf [Helphenstein [1]]; III in blauw drie zwarte rechterschuinbalken [Helphenstein [2]]; IV doorsneden: a. in blauw een dubbele zwarte adelaar; b. in rood vier gouden rechterschuinbalken [Gerla]. Op de deellijn tussen de velden I en II een schildje beladen met een leeuw. Op de deellijn tussen de velden III en IV een effen schildje.
Wapen, Stedum: In goud een blauwe staande en aanziende geharnaste man met gepluimde helm en gesloten vizier, zwaaiend met een zwaard boven het hoofd, de linkerhand in de zijde en een van de koppelriem afhangende schede.
Achterzijde, in spiegelschrift: VIVAT PRINS VAN ORANIEN, 1788.
Wapens: Stadhouder Willem V en Tjaart Adriaan Gerlacius als aan de voorzijde. Wapen: In blauw een gouden staande en aanziende bisschop met nimbus en kromstaf.
N.B. Hervormde kerk. Heraldische uitbeelding van deze geschilderde vlag is zo slecht, dat beschrijving mede werd ontleend aan afbeeldingen op gegraveerde koperen plaat. RAG, Archief De Hochepied. Niet geïnventariseerd. Handgekleurde afdrukken hiervan behoren hij schertsgenealogie Gerlacius, waarvan verbetering NLW, 1934, k. 185. Vergelijk: GDW, nr. 3480, 3485. Door staten van Stad en Lande gevormde gewapende exercitiegenootschappen na omwenteling bij resolutie van 21 januari 1795 opgeheven, waarna vlaggen en vaandels moesten worden ingeleverd bij hoge justitiekamer. Zie: RAG, Archieven hoge justitiekamer, inv. nr. 2582. Vlag van Stedum kwam terecht in grafkelder, werd later teruggevonden en in kerk opgehangen. Zie: GVA, 1930, blz. 168. Voorzijde afgebeeld: K. ter Laan. Nieuw Groninger woordenboek. Groningen 1929. Blz. 962.

Willem V
Gerlacius
Stedum

Willem V
Gerlacius
onbekend
GDW, blz. 38, nr. [39].

D. GARDE-CHAMPÊTRE

1. SLOCHTEREN

a. Gesp van een koppelriem

[40]LA LOI. 1811. SLOCHTEREN. PIETER JOOST.
N.B. Koper. Vermeld: Inventaris groninger museum, nr. 1328. Zie: RAG, Archieven gewestelijke besturen, inv. nr. 1125, Slochteren 29 oktober 1811. Pieter Joesten Uilhoorn.39
GDW, blz. 38, nr. [40].





Contact


Bron: A. Pathuis, Groninger gedenkwaardigheden. Teksten, wapens en huismerken van 1298-1814
(Assen/Amsterdam 1977), met aanvullingen en correcties door R.H. Alma.
Met dank aan Elibert Datema voor het scannen en ocr'en.
Aanvullingen en correcties graag naar mailredmeralmanl.



Laatst bijgewerkt 4 maart 2017
Naar begin van de pagina